Κοσμήματα Νεοελ/κης Τέχνης

Το κόσμημα συνοδεύει τα σημαντικά στάδια της ζωής του ανθρώπου όπως τη γέννηση, το γάμο και τις σημαντικές εκδηλώσεις αγάπης. Η παράδοση της αργυροχρυσοχοϊκής τέχνης στην Ελλάδα χάνεται στα βάθη των αιώνων. Στην ελληνική μυθολογία δημιουργός της μεταλλοτεχνίας , εμφανίζεται ο Ήφαιστος , ο θεός της φωτιάς , ο ΄΄θεϊκός σιδηρουργός΄΄. Στο ολύμπιο εργαστήρι του κατασκευάζει μεγαλοπρεπέστατα έργα, όπως τη θαυμάσια ασπίδα του Αχιλλέα, το χρυσό θώρακα του Ηρακλή, το σκήπτρο και το θρόνο του Δία, το νυφικό διάδημα της Αριάδνης.

Στην διαδρομή των 5.000 χρόνων οι μικρογραφικές μετάλλινες δημιουργίες, πολύτιμες ή μη, αφήνουν το στίγμα τους. Οι συλλογές των νεοελληνικών κοσμημάτων που είναι συγκεντρωμένες σε μουσεία ή σε ιδιωτικές συλλογές χαρακτηρίζονται για την εντυπωσιακή ποιότητα και ποικιλία των σπάνιων και πολύτιμων μικροτεχνημάτων. Καλύπτοντας ένα ευρύ γεωγραφικό και χρονολογικό φάσμα εικονογραφούν τόσο τον τουρκοκρατούμενο χώρο όσο και την διασπορά μετά την κατάρρευση της βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Στα κομψοτεχνήματα αυτά, τα οποία αποτελούν πολύτιμες αντανακλάσεις από το πανόραμα της ελληνικής φυσιογνωμίας, δεν περιλαμβάνονται μόνο εκείνα που κατασκευάστηκαν από ντόπιους τεχνίτες αλλά και ορισμένα ξένης καταγωγής, που όμως ενσωματώθηκαν στην ελληνική παράδοση, ανακατασκευάστηκαν με παραλλαγές και μαζί με τις αρχαιοελληνικές και βυζαντινές μνήμες κατοχυρώθηκαν στην καλλιτεχνική ιστορία του τόπου.

Πλησιάζοντας τον νεότερο ελληνικό πολιτισμό από τα στοιχεία που συνθέτουν την φυσιογνωμία της νεοελληνικής τέχνης πρέπει να εξαρθεί η βαθιά χαραγμένη βυζαντινή παράδοση, κληρονόμος της αρχαίας ελληνικής τέχνης, η οποία με την σειρά της κληροδότησε μορφές και σχήματα, χρώματα και υλικά αποτυπωμένα στις νέες δημιουργίες. Ακόμα τα ποικίλα ερεθίσματα των Δυτικών εμπνεύσεων , τροφοδοτημένα και φιλτραρισμένα από την ελληνική αρχαιότητα, περνούν μέσα από τις ενετοκρατούμενες περιοχές.

Η μετέπειτα εισβολή του μπαρόκ και του ροκοκό από την Ιταλία και την Κεντρική Ευρώπη και τέλος η επίδραση της ισλαμικής αισθητικής με τον έντονο διακοσμητικό χαρακτήρα αφομοιώνονται από τους έλληνες δημιουργούς. Στη νεότερη αυτή φάση της ελληνικής ιστορίας καταγράφεται η εποποιία των ελληνικών χρυσικών. Γύρω από το ασήμι αναπτύσσεται μια μεγάλη δραστηριότητα με αποτέλεσμα τη δημιουργία σημαντικών, επώνυμων και ανώνυμων έργων, που λάμπρυναν την εκκλησιαστική αργυροχοϊα αλλά και την κοσμική τέχνη, και παράλληλα αντανακλούν τους αισθητικούς προσανατολισμούς των διαφόρων κοινωνικών στρωμάτων. Η κοσμηματοποιία που ανήκει στις εργαστηριακές τέχνες και χαρακτηριστικό της είναι η συντεχνιακή οργάνωση του κλάδου, εκτός από τους πλανόδιους τεχνίτες που κυκλοφορούν, περιλαμβάνει τα φημισμένα κέντρα αργυροχρυσοχοϊκής που φανερώνονται και συγκροτούνται στην Ήπειρο, Μακεδονία, Θεσσαλία, Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησο.

Επίσης στα νησιά εργαστήρια αναπτύσσονται στην Κρήτη , Κύπρο, Ζάκυνθο, Κέρκυρα ενώ φημισμένα είναι τα εργαστήρια της Κωνσταντινούπολης , του Πόντου, Αργυρούπολης, Τραπεζούντας . η χαρτογράφησης της θέσης των εργαστηρίων επιτρέπει να επισημανθούν οι δημιουργικές διαφοροποιήσεις στην κατασκευαστική και καλλιτεχνική προσέγγιση των έργων. Το κόσμημα φορέας κοινωνιολογικών- ιδεολογικών και αισθητικών προσανατολισμών λειτουργεί παράλληλα και ως ΄΄σήμα΄΄ της ατομικής ή της ομαδικής κοινωνικής ταυτότητας και αποτελεί σημαντική μαρτυρία της πολιτιστικής μας πραγματικότητας. Στη νεοελληνική κοινωνία η παρουσία του κοσμήματος είναι αναπόσπαστο στοιχείο της ενδυμασία, ανδρικής ή γυναικείας, σε όλα τα κοινωνικά επίπεδα. Εντυπωσιάζει για την καλλιτεχνική ποιότητα ανεξάρτητα του υλικού , πολύτιμου ή μη, ενώ παράλληλα αντανακλά την οικονομική κατάσταση της οικογένειας όπως στα στολίδια της νύφης, στην διακόσμηση των όπλων, στα διακοσμητικά και χρηστικά σκεύη του σπιτιού.

Η καλλιτεχνική δημιουργία και στη συνέχεια η διακόσμηση και το κόσμημα αποτελούν στοιχεία της καθημερινής ζωής και η παρουσία τους σφραγίζει τον ελληνικό πολιτισμό μέχρι τις μέρες μας. Έτσι δικαιολογείται η άνθηση της κοσμικής αργυροχρυσοχοϊκής τέχνης με την πληθώρα των διάσπαρτων εργαστηριών στον ελληνικό χώρο. 

Το κόσμημα, χάρη στην ευχέρεια της μεταφοράς και της απόκρυψής του, καθώς και στην αξία του πολύτιμου υλικού χρησίμευσε για τις αποταμιευτικές ανάγκες της ελληνικής οικογένειας τα χρόνια της τουρκοκρατίας, στους λόγους όμως αυτούς οφείλεται και η αρπαγή του σε εποχές αναταραχών. Οι τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν στην επεξεργασία των μετάλλων είναι η εγχάρακτη, η έκτυπη-φουσκωτή ή ανάγλυφη ή σφυρήλατη, η χυτή, η διάτρητη και η συρματερή που αρκετές φορές συνδυάζεται με κοκκίδωση.

Η αναζήτησης της πολυχρωμίας επιτυγχάνεται με τις ένθετες σκληρές πέτρες (αχάτες, κοράλλια) και τις απομιμήσεις από υαλόμαζα, το σμάλτο. Οι αργυροχρυσοχοϊκές αυτές δημιουργίες μπορούν να διαχωριστούν σε κοσμήματα της ηπειρώτικης και της νησιωτικής Ελλάδας και μαγεύουν με την παρουσία του πλούσιου θεματολογικού ρεπερτορίου τους. Καράβια με πολύχρωμα σμαλτωμένα πανιά, θέματα από το ζωικό και φυτικό βασίλειο, θυρεοί, μορφές αγίων και ανθρώπων, κρεμαστά νομίσματα, στοιχεία μυθικά και νεοκλασικά συνθέτουν ένα αισθητικό αποτέλεσμα που το διακρίνει η ανεξάντλητη φαντασία και η ποικιλία από περιοχή σε περιοχή. η συστηματική μελέτη της νεοελληνικής τέχνης, κομμάτι της οποίας είναι και το κόσμημα, έχει αρκετά διευρυνθεί τα τελευταία χρόνια , μετά την διαπίστωση πως αντιπροσωπεύει μια από τις σημαντικότερες εκφάνσεις του νεότερου μας πολιτισμού ενώ παράλληλα τα έργα της μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πρότυπα και στην τέχνη της εποχής μας.